Leishmania

Leishmaniose is de ziekte die wordt veroorzaakt door de parasiet Leishmania. Nederlandse honden lopen de ziekte meestal in het Middellandse Zeegebied op. Na besmetting duurt het vaak jaren voordat de hond ziek wordt: de hond vermagert, krijgt huidklachten en kan aan de gevolgen van de ziekte overlijden. De aandoening is goed te behandelen, maar niet te genezen.

Een hond met Leishmania, voor en na de behandeling (foto van de afdeling dermatologie)

Het voorkomen van een besmetting is daarom belangrijk. Als u uw hond mee wilt nemen op vakantie kunt u het beste een insectenwerend middel gebruiken. Sinds enkele jaren is er ook een vaccin tegen Leishmania. Het effect van dit vaccin is nog niet door onafhankelijk onderzoek bewezen.

Leishmania komt uit het Middellandse Zeegebied

In Nederland is het te koud om Leishmania te krijgen.

Een hond kan zich in Nederland niet besmetten met Leishmania. Kaartje: Esccap.org

Leishmania wordt overgebracht door een zandvlieg (een klein soort mug). De zandvlieg leeft in warme gebieden met een humusrijke grond (bos). De zandvlieg prikt bloed tijdens zonsondergang en zonsopgang. Overdag rusten de zandvliegen op donkere en vochtige plaatsen, vooral in kieren en holen in stenen wanden, houtstapels, kelders of donkere opslagplaatsen bij huizen en stallen.
Mogelijk kunnen teken en vlooien de ziekte ook overbrengen, maar dit is nog niet bewezen.

Om met Leishmania besmet te worden moet het minimaal 18 tot 22°C zijn, anders zijn er geen actieve zandvliegjes. In de Zuid-Europese gebieden loopt het risicoseizoen van april tot november, maar dat kan per jaar en per gebied verschillen.

De enige manier om in Nederland Leishmania te krijgen is via de moederhond (in de baarmoeder), via een bloedtransfusie of via seksueel contact. De kans dat een hond op deze manier geïnfecteerd wordt is echter klein.

Buiten Europa komt Leishmania ook voor in delen van Azië en Zuid- en Midden-Amerika. Op de Nederlandse Antillen zien we geen Leishmania, omdat de zandvlieg er niet voorkomt.

Symptomen van Leishmania bij de hond

Het kan 3 maanden tot jaren duren voordat een hond ziek wordt van Leishmania.
Niet elke hond wordt ziek na besmetting met Leishmania.
Op de plek waar de zandvlieg gebeten heeft, kunnen rode bultjes of kleine zweren ontstaan. De typische plaatsen van zandvliegbeten zijn de oorschelpen, de neus en de buikwand. De bultjes of zweren houden meerdere weken aan en verdwijnen dan zonder behandeling. Deze afwijkingen zien we vaak niet. Als er op dit moment bloedonderzoek wordt gedaan, kan de infectie nog niet worden aangetoond. Ongeveer een kwart van deze honden wordt later wel seropositief.
De eerste symptomen van Leishmania zijn vaak
- Enkele of meerdere duidelijk vergrote lymfeknopen
- Gewichtsverlies, spierafbraak
- Slechte eetlust of helemaal niet willen eten
- Verzwakking
Indien onbehandeld nemen de klachten toe
- Huidproblemen zoals kaalheid, roos, toename van het eelt aan de neus, lange afwijkende nagels, en wonden op de overgang van huid naar slijmvlies. Huidklachten komen aan beide kanten voor en gaan vaak niet gepaard met jeuk.
- Bloedneuzen
- Bloederige urine
- Braken en diarree
- Gewrichtsontsteking (polyarthritis)
- Ontstoken ogen (buiten- en binnenzijde)
- Nierontstekingen (eiwit in urine, tot nierfalen)
- Hersenverschijnselen
- Vergrote milt

Diagnose Leishmania bij de hond

Leishmania wordt meestal aangetoond met bloedonderzoek (serologie). Na besmetting kan het lang duren (soms meer dan een jaar) voordat deze test positief wordt. Een positieve test betekent niet dat de hond behandeld moet worden voor Leishmania (zie later). Als een hond gevaccineerd is, is deze test minder bruikbaar.
De parasiet is onder de microscoop zichtbaar. Biopten nemen we meestal van de lymfeknopen of het beenmerg. In de lever en de milt zijn de parasieten soms ook zichtbaar. In huidbiopten kan de diagnose niet makkelijk worden gesteld.
Met een speciaal laboratoriumonderzoek (PCR test) van de lymfeknopen of het beenmerg is de kans op het vaststellen van Leishmania groter.

Behandeling van Leishmania

Niet elke hond met antilichamen tegen Leishmania wordt ziek, het betekent alleen dat uw hond antilichamen heeft aangemaakt (we noemen dit een positieve titer of noemen de hond seropositief).
Met de gebruikte medicijnen kunnen we ook niet alle parasieten helemaal en definitief uitroeien, maar we kunnen de ziektesymptomen wel goed tegengaan.
Het heeft geen zin om een seropositieve hond zonder klachten te behandelen.

Leishmania kan met verschillende medicijnen worden behandeld. In Nederland wordt meestal gekozen voor een van onderstaande medicijnen:

Miltefosine (Milteforan®): drank, eenmaal daags gedurende 4 weken. Bijwerkingen zoals braken, diarree en verminderde eetlust in wisselende ernst zijn gemeld, maar deze zijn te voorkomen door het middel toe te dienen met de voeding.
Meglumine-antimoniaat (Glucantime®): onderhuidse injecties, dagelijks gedurende 4 tot 8 weken. Honden en eigenaren vinden de injecties vaak vervelend.
Allopurinol: tabletten, 2 tot 3x daags gedurende 6 tot 8 maanden. Allopurinol is niet geregistreerd voor gebruik bij de hond. Het kan nierstenen geven (komt zelden voor).

Naast de bestrijding van de parasiet moeten de klinische klachten ook op andere manieren behandeld worden. Bij honden met eiwit in de urine kan een gerichte behandeling nierfalen mogelijk voorkomen. Na aanvang van de therapie kan vaak binnen enkele weken een verbetering worden waargenomen, maar volledig klinisch herstel wordt pas na meerdere maanden bereikt.

In gebieden waar de zandvlieg voorkomt (de Zuid-Europese landen) worden Meglumine en Allopurinol vaak gecombineerd.

Levensverwachting bij Leishmania

Met een behandeling van Leishmania verdwijnen de klachten vaak volledig. De kans dat de klachten later terugkeren is echter groot.

Het is aan te raden om 3 maanden na het stoppen van de behandeling terug te gaan naar de behandelend dierenarts voor controle. Als de hond geen klachten heeft, adviseren wij de hond twee maal per jaar te laten controleren. Het herhalen van de serologie is bij deze controles over het algemeen niet zinvol. De hond is en blijft seropositief. Wel kijken we naar andere waardes in het bloed.

Bij veel honden komen de klachten na verloop van tijd terug. Een deel van de honden zal uiteindelijk overlijden aan de gevolgen van Leishmania.

Preventie Leishmania besmetting

De kans op het krijgen van Leishmania is het grootst op plekken waar veel zandvliegen en veel onbeschermde of besmette honden leven. De kans om Leishmania op te lopen is in een zwerfhondenopvang groter dan in een grote stad.
Noord-Europa is veilig gebied
Scalibor® Protectorband is een geregistreerd, goedgekeurd middel voor gebruik tegen zandvliegen. Ook Advantix en Vectra 3D (beide spot-on) kunnen voor dit doel gebruikt worden.
Houd de hond binnen tijdens zonsopkomst en zonsondergang, gedurende het hele seizoen.
Gebruik insecticide kamersprays.
Plaats een hor in ramen en deuren (gaaswijdte < 0,4 mm²)
Gebruik een met Pyrethroïden behandeld muskietennet.
Verwijder broedplaatsen van zandvliegen door het verwijderen van afval en resten organisch materiaal in de buurt van huizen en op plaatsen waar honden leven.
Canileish® is een vaccin tegen Leishmania. Onderzoek van de fabrikant is veelbelovend. Het effect van dit vaccin is nog niet door onafhankelijk onderzoek bewezen.

lees verder op vakantie met hond

Leishmania bij de mens

Ook mensen kunnen Leishmania krijgen. Met name mensen met een slechte afweer en kinderen worden slachtoffer. Veel geïnfecteerde mensen met een goed werkend immuunsysteem ontwikkelen geen ziekte en worden door eigen afweerstoffen beschermd. Mensen krijgen Leishmania niet van de hond, maar ook van de zandvlieg.